Związek Samorządowych Przewoźników Kolejowych swoim najważniejszym celem uczynił ochronę i reprezentowanie interesów społecznych i gospodarczych pracodawców w nim zrzeszonych w kontaktach z instytucjami państwowymi i unijnymi. Dodatkowo organizacja podejmuje działania związane z opiniowaniem aktów prawnych dotyczących branży kolejowej oraz działania na rzecz rozwoju rynku kolejowego i integrowania środowiska kolejowego.
W chwili obecnej ZSPK w swojej strukturze organizacyjnej zrzesza jedenaście, prężnie rozwijających się kolejowych Spółek samorządowych. Ich znaczenie w branży kolejowej oraz potencjał rozwojowy najlepiej oddają twarde dane. Podmioty skonsolidowane w ZSPK zatrudniają około 7100 pracowników. W swoim parku taborowym posiadają 708 pojazdów szynowych, w skład wchodzą m.in. fabrycznie nowe lub zmodernizowane elektryczne zespoły trakcyjne.
W roku 2022 przewoźnicy pasażerscy zrzeszeni w związku przewieźli 152 mln pasażerów, co stanowiło 44 % liczby wszystkich podróżujących koleją w Polsce. Spółki samorządowe wykazują gotowość do obsługi jeszcze większej liczby podróżnych w ciągu najbliższych lat, m.in. dzięki pozyskanym środkom finansowym regionalnym oraz unijnym.
Pandemia CoVID-19 dosyć widocznie wpłynęła na przewozy pasażerskie. W początkowym etapie rozwoju pandemii spadki liczby podróżnych były bardzo zauważalne. Transport publiczny był jedną z tych branż, których obroty spadły najbardziej. Obowiązujący stan epidemii wiązał się z ograniczeniem liczby pasażerów w środkach publicznego transportu zbiorowego. Stopniowe przywracanie gospodarki do życia i znoszeniem obostrzeń sanitarnych, które funkcjonowały jeszcze w 2021 roku spowodowały zwiększenie liczby podróżnych. Natomiast rok 2022 przyniósł odbudowę rynku przewozów pasażerskich do poziomu zbliżonego do 2019 roku.
ZSPK realizuje przewozy pasażerskie na zlecenie wybranych samorządów województw, a zadania mają charakter służby publicznej. Przygotowane rozkłady jazdy pokrywają zapotrzebowanie komunikacyjne społeczności poszczególnych województw i niejednokrotnie sąsiednich województw, zapewniając głównie przewozy do szkół, uczelni oraz miejsc pracy. Dynamika rozwoju kolei ma znaczący wpływ na społeczeństwo i region. Sprawny pasażerski transport kolejowy stanowi ważny czynnik rozwoju społeczno-gospodarczego regionów, stanowiąc jednocześnie alternatywę dla transportu samochodowego. Dodatkowo kolej jest słusznie postrzegana jako najbardziej ekologiczny z dostępnych środków transportu. Jej emisyjność przeliczona na jednego pasażera czy jednostkę masy ładunku jest znacznie niższa niż w przypadku transportu drogowego czy lotniczego, dlatego też kolejowi przewoźnicy pasażerscy zrzeszeni w ZSPK zapowiadają dalsze inwestycje w tabor kolejowy, głównie elektrycznych zespołów trakcyjnych. Rozważany jest również zakup nowoczesnych wodorowych zespołów trakcyjnych, które mają być przyjazne środowisku dzięki wykorzystaniu alternatywnych źródeł napędu. Dzięki współpracy przewoźników samorządowych, pasażerski transport kolejowy staje się jeszcze bardziej wydajny i bardziej ekonomiczny, a przez to konkurencyjny dla transportu drogowego z korzyścią dla mieszkańców i środowiska.
W kolejnych latach ZSPK zakłada także stopniowe rozszerzanie formuły zespołów roboczych. Zaplanowano dalsze kontynuowanie współpracy w następujących zespołach: handlowym, technicznym, zamówień publicznych, informatycznym, cyberbezpieczeństwa, marketingowym oraz promocyjnym Jednocześnie zakłada się zintensyfikowanie wymiany informacji pomiędzy członkami Związku. Przewoźnikom zależy, aby oferta była atrakcyjna oraz zachęcała jak najwięcej osób do korzystania z usług kolei. W dobie często zmieniających się potrzeb i nawyków transportowych, kluczowe jest opracowanie oferty dostosowanej do grup użytkowników o zróżnicowanych potrzebach.
Wśród priorytetów na kolejne lata należy również wskazać na potrzebę ponownego opracowania wizji i strategii rozwoju transportu kolejowego w perspektywie długoterminowej, wspieranie rozwiązań, sprzyjających integracji kolei z innymi gałęziami transportu, a także podjęcie działań, które przyczyniłyby się do poprawy wizerunku kolei w polskim społeczeństwie. Rozwijając zakres działania, ZSPK planuje minimalizować zjawisko wykluczenia społecznego oraz transportowego. Nie ma wątpliwości, że kolej jako środek transportu, którego rola jest podkreślana w polityce transportowej Unii Europejskiej, powinna stanowić ważny punkt w planach transportowych jednostek samorządu terytorialnego. W tym przypadku bardzo ważna jest współpraca władz z przewoźnikami, a także wsłuchanie się w głos mieszkańców. Na kolei najważniejszy jest pasażer i to przeświadczenie definiuje wyzwania Związku Samorządowych Przewoźników Kolejowych.
